Τα υλικά αγαθά στη ζωή μας

Σάββα Αλεξάνδρου

Στην Ορθόδοξη Πατερική Γραμματεία τονίζεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι μία διφυής ύπαρξη, δηλαδή είναι πιο απλά είναι κράμα υλικό και πνευματικό.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος υποστηρίζει πως «ο άνθρωπος ζώον εστί ορατόν τε και αόρατον, θνητόν τε και αθάνατον». Είναι ύπαρξη σύνθετη από σώμα και ψυχή. Έτσι με το σώμα συνδέονται τα υλικά αγαθά τα οποία ασφαλώς χρειάζεται για να επιβιώσει.

Οι θεοφόροι πατέρες υποστηρίζουν πως τα υλικά αγαθά τότε μόνον αποτελούν τροχοπέδη στη πνευματική ζωή ενός ανθρώπου όταν απολυτοποιούνται. Θα πει γι' αυτό ο Άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός στη Φιλοκαλία: «Ου τα βρώματα κακά αλλά η γαστριμαργία, ουδέ τα χρήματα αλλά η προσπάθεια, ουδέ τα ηδέα του κόσμου κακά αλλά η ακρασία, ουδέ τα ενδύματα αλλά τα περιττά και πολύτιμα, ουδέ αι οικείαι κακαί αλλά αι διώροφοι και τριώροφοι αι μεγάλαι και πολυδάπαναι». Δεν είναι κακό πράγμα το φαγητό αλλά η λαιμαργία, ούτε πάλι τα χρήματα, αλλά η προσκόλληση σε αυτά και η θεοποίηση τους από μέρους μας, μήτε τα ευχάριστα του κόσμου τούτου είναι κάτι κακό αλλά οι υπερβολές, ούτε πάλι τα ενδύματα, αλλά γίνονται κακά όταν με αυτά επιδεικνύουμε τη ματαιοδοξία μας, ούτε το να έχει κάποιος ένα σπίτι είναι κακό πράγμα, αλλά το να έχει ένα τεράστιο οικοδόμημα πολυδάπανο για να εντυπωσιάζει, τότε αυτό το σπίτι είναι κακό γιατί αποτελεί έκφραση αλαζονείας και επίδειξης.

Επομένως τα υλικά αγαθά δεν αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα στην πνευματική ζωή ενός ανθρώπου. Εκείνο που πρέπει να γίνεται, είναι να προσπαθεί ο άνθρωπος όσο μπορεί να περιορίζει τις υλικές του ανάγκες. Όταν το καταφέρνει, τότε πιο εύκολα τηρεί τις εντολές του Χριστού και ζει αυθεντικά την πνευματική ζωή. Θα πει γι΄ αυτό και πάλι ο Άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός: «Ο φρόνιμος άνθρωπος αγωνίζεται όσον δύναται ποιείν μικράς τας χρείας του σώματος, ίνα εκ τούτου ολιγομέριμνος και αμέριμνος γέννηται, προς το τηρείν τας εντολάς». Σε ένα ανάλογο ύφος ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων θα πει: «Ο πιστός άνθρωπος και εν πενία πλουτεί, ειδώς ότι δει έχειν σκεπάσματα και τροφάς και εν τούτοις αρκούμενος μόνον, ήδη τον πλούτον πεπάτηκεν». Ο πιστός άνθρωπος και μέσα στη φτώχια του είναι πλούσιος, ξέροντας ότι εκείνα που του χρειάζονται είναι ένα ρούχο για να ντυθεί και φαγητό για να τραφεί νιώθει απόλυτα αυτάρκης και ανενδεής.

Οι πατέρες της Ανατολής, ενώ δεν αποκλείουν τα υλικά αγαθά, όμως σαφώς τονίζουν τον κίνδυνο που προκύπτει όταν ο άνθρωπος τα απολυτοποιεί. Τότε επισημαίνουν πως παρεκτρέπεται και γίνεται αλαζόνας και άσπλαχνος. Θα πει γι' αυτό ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Ότε εσμέν εν ευθυνία των χρειών, ου δυνάμεθα εαυτούς κατέχειν». Ο άνθρωπος του χρήματος, της ύλης προσκολλάται δυστυχώς στο πάθος της οίησης και της αλαζονείας. Γι' αυτό ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος τονίζει πως τίποτε δεν βοηθά τον άνθρωπο στην απόκτηση στην αρετή της ταπείνωσης, όσο η φτώχια: «Ουδέν ούτως δεδύνήται ψυχή ταπεινώσαι, ως πτωχή κατάστασις».

Εξάλλου ο Μέγας Βασίλειος στο περισπούδαστο έργο του: «Εις το καθελώ μου τας αποθήκας», τονίζει πως ο άνθρωπος, τότε μόνο είναι σωστός από πνευματική άποψη, όταν συνειδητοποιεί πως τα υλικά αγαθά που έχει, δεν είναι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για τους άλλους που τα στερούνται. Λέει χαρακτηριστικά: «Μη οίου τα πάντα τη ση γαστρί παρασκευάσασθαι». Συνεχίζοντας δε τονίζει: «άνθρωπε μιμήσου τη γη και καρποφόρησε όπως και εκείνη, για να μην φανείς κατώτερος από αυτήν. Εκείνη τους καρπούς που παράγει δεν τους κρατά για τον εαυτό της αλλά για σένα, έτσι και εσύ να μην τα θες όλα δικά σου».

Σε μια άλλη συνάφεια αναφέρει: «Διάθου τον πλούτον περί τας δαπάνας των δεομένων». Διάθεσε τα χρήματα, τον πλούτο που έχεις για τις ανάγκες αυτών που στερούνται, γιατί τα χρήματα που έχεις και μετά το θάνατο σου θα τα αφήσεις εδώ, την δε φιλοτιμίαν επί τοις αγαθοίς έργοις αποκομίσης προς τον δεσπότην.

Τέλος, ο Άγιος Επιφάνιος, αρχιεπίσκοπος Κύπρου, κινούμενος μέσα στο ίδιο πνεύμα θα τονίσει πως με το δόσιμο υλικών αγαθών σε αυτούς που στερούνται ο άνθρωπος εξασφαλίζει τα αγαθά της βασιλείας των ουρανών: «Ο Θεός πάνυ ολίγον πολύ τα δικαιοσύνας αυτού τοις σπουδάζουσι αγοράσαι, ενός κλάσματος άρτου ευτελούς ιματίου, ενός οβολού». Ο Θεός πολύ εύκολα χαρίζει τη βασιλεία του σε εκείνους που την ποθούν. Την προσφέρει για ένα κομμάτι ψωμί στον πεινασμένο, για ένα απλό ρούχο σε ένα άνθρωπο που είναι λόγο της φτώχιας του γυμνός, ακόμα την προσφέρει για ένα ευτελές χρηματικό ποσό που δίνεται σε ένα αναγκεμένο άνθρωπο.