Χαίρε βασιλίς των βασιλίδων

"Χαίροις μετά Θεόν η θεός, τα δευτερεία της Τριάδος η έχουσα", αναφωνεί ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης εγκωμιάζοντας την Θεοτόκο σε μια προσπάθειά του να εκφράσει το κάλλος και το μεγαλείο της, αλλά και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός εκστατικός βοά: "Συ μου τον νουν είλες", σκεπτόμενος την ωραιότητα της Παρθενίας της Θεοτόκου.

Και ποιος νους μπορεί να μείνει στατικός απέναντι σ' αυτό το μεγαλείο του Ευαγγελισμού, την αρχή όλων των Δεσποτικών εορτών; Ψάλλουμε στην Εκκλησία μας, στο απολυτίκιο της ημέρας: "Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ' αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις".

Στις βυζαντινές εικόνες αυτό το μυστήριο της ενανθρωπήσεως απεικονίζεται άριστα. Και στο απολυτίκιο και στην περικοπή του Ευαγγελίου (Λουκ. α', 24-38) ζωντανεύει μπροστά μας η κένωση του Θεού Λόγου.

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ είναι αυτός με τον οποίο συνδέονται όλα τα γεγονότα που έχουν σχέση με την ενανθρώπηση του Χριστού, είναι εκείνος που "το προσταχθέν μυστικώς λαβών εν γνώσει" και με εκείνο χαιρέτησε την Θεοτόκο.

Παρατηρούμε στην εικόνα του Ευαγγελισμού της Αχρίδος από την Παναγία την Περίβλεπτο, την ορμητική κίνηση του αγγέλου σε αντίθεση με την ηρεμία της Παναγίας. Την αίσθηση αυτή επιτείνουν το απλωμένο δεξί χέρι του αρχαγγέλου Γαβριήλ, το σηκωμένο φτερό και η άκρη του ιματίου, που σχηματίζει μια διαγώνιο παράλληλη με αυτή του δεξιού ποδιού.

Παρ' όλο που ο Αρχάγγελος βρίσκεται στο έδαφος φαίνεται αυτή η ορμή και από το άνοιγμα των ποδιών του, έχει κανείς την αίσθηση ότι ο Γαβριήλ αιωρείται μεταξύ ουρανού και γης. Την ορμητική αυτή κίνηση του αγγέλου δηλώνει ακόμη και η διαγώνια τοποθέτηση των βάσεων πάνω στις οποίες πατούν οι δύο μορφές.

Κρατάει σκήπτρο, δηλώνοντας έτσι την βασιλική προσταγή, και όχι κρίνο, όπως μας έχει συνηθίσει η δυτική ζωγραφική.

Η Μητέρα του Θεού αποκαλείται από τον αρχάγγελο Κεχαριτωμένη, γιατί είχε το πλήρωμα της Χάριτος εκ του πληρώματος των Χαρίτων του Υιού της. Προ της συλλήψεως το πλήρωμα της Χάριτος ήταν τέλειο, κατά την σύλληψη ήταν τελειότερο και μετά την σύλληψη τελειότατο (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου: "Δεσποτικές Εορτές").

Την συναντούμε άλλοτε καθισμένη, υπογραμμίζοντας την υπεροχή της απέναντι στον αρχάγγελο, ως τιμιωτέρα των Χερουβίμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφίμ, και άλλοτε όρθια μοιάζοντας έτσι να ακούει κατά κάποιον τρόπο καλύτερα το θείο μήνυμα.

Η εμφάνιση του αρχαγγέλου και το μήνυμα τάραξαν την Θεοτόκο που, κατά το πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου, το αδράχτι με το νήμα που κρατούσε στο χέρι της, έπεσε, και αυτό δεν ερμηνεύεται ως δειλία ή φόβος της Παναγίας, αλλά από την άποψη ότι, αν και θαυματουργικές συλλήψεις είχαν γίνει πολλές στην Παλαιά Διαθήκη, καμμία δεν είχε γίνει ασπόρως, γι' αυτό ρωτάει: "πώς έσται μοι τούτο επεί άνδρα ου γινώσκω;", εκφράζοντας έτσι την αδυναμία της ανθρωπίνης φύσεως.

Στην εικόνα που μελετούμε συναντούμε την Παναγία καθιστή, αποφεύγοντας να κοιτάξη τον ουράνιο επισκέπτη της, με το κεφάλι ελαφρά σκυμμένο και το χέρι μπροστά στο στήθος, δηλώνει την υπακοή της, το φυσικό της θέλημα. Μοιάζει να λέει: "Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου".

Πάνω από το κάθισμά της υψώνεται περίτεχνη κατασκευή με δύο κίονες, οι οποίοι απολήγουν σε καθιστές γυμνές μορφές, που ανακρατούν επιθήματα και μονόχρωμες κεφαλές ζώων. Κόκκινο ύφασμα είναι απλωμένο ανάμεσα σε δύο κιλλίβαντες που εξέχουν από την στέγη. Τα ανοιχτόχρωμα και ψυχρά ρούχα του αγγέλου έρχονται σε αντίθεση με το πορφυρό μαφόριο της Παναγίας.

Εν αντιθέσει προς την άψογη μορφή του Γαβριήλ, ο κορμός της Θεοτόκου σχεδιάστηκε με πολλή επιμέλεια, μεγαλύτερος, και το αριστερό χέρι πολύ μακρύ, θέλοντας έτσι ο αγιογράφος να δείξει το ξένον του μυστηρίου, για την ανθρώπινη φύση. Ο Χριστός ωστόσο δεν προκάλεσε καμμία φθορά στην παρθενία της Θεοτόκου, όπως άλλωστε προφήτεψε και ο Προφητάναξ Δαυίδ: "καταβήσεται ως υετός επί πόκον, ωσεί σταγών η στάζουσα επί την γην".

Εμείς, ατενίζοντας την ωραιότητα της Θεοτόκου, σε κάθε εικόνα της, αλλά ιδιαίτερα σ' αυτήν του Ευαγγελισμού, μπορούμε να κράζουμε νοερά μαζί με τον Άγιο Ανδρέα Κρήτης, που γράφει: "Χαίρε βασιλίς των βασιλίδων, η βασιλέα γεννήσασα, των βασιλευόντων ... ου η βασιλεία, βασιλεία πέλει, πάντων των αιώνων ... χαίρε του θανάτου, βασίλειον νικήσασα, και ζωής ανοίξασα, βασιλείαν πρόξενον ... βασιλείς ην σέβονται, χαίρε Μαριάμ Παντοβασίλισσα".

Διάκ. Σ. Κ. Π.