Ο μεγαλύτερος πατέρας της Κύπρου

 

[...] Μεταξύ των Αγίων της Κυπριακής Εκκλησίας, αλλά και σύνολης της Ορθοδοξίας, ξεχωρίζει και ο δικός μας Μέγας Άγιος, ο Άγιος Επιφάνιος.

Για τον άγιο Επιφάνιο, δυστυχώς, οι πιο πολλοί από μας λίγα γνωρίζομε, αν και για 36 ολόκληρα χρόνια διετέλεσε Επίσκοπος της αρχαίας πόλεως Κωνσταντίας* (της Σαλαμίνας δηλαδή) και ταυτόχρονα υπήρξε και Αρχιεπίσκοπος Κύπρου. Καταγόταν, βέβαια από την Παλαιστίνη και ήρθε με πρόνοια του Θεού να επισκεφθεί τον γέροντά του τον άγιο Ιλαρίωνα, που ασκήτευε στην Κύπρο. Τότε χήρευσε ο θρόνος του Αρχιεπισκόπου, γι' αυτό και ο άγιος Ιλαρίωνας αλλά και η Σύνοδος και ο λαός της νήσου μας, παρά την επίμονη άρνησή του, τον εξέλεξαν Αρχιεπίσκοπό τους.

Ο Άγιός μας διέθετε, όχι μόνο για την εποχή του, αλλά και για τα σημερινά δεδομένα, μια τεράστια μόρφωση. Μέσα στα έργα του, που δεν είναι λίγα, τον βλέπομε να κατέχει σχεδόν απ' έξω τόσο την Παλαιά όσο και την Καινή Διαθήκη. Αλλά δεν ήταν μόνο άριστος γνώστης της Αγίας Γραφής. Μπορούσε να την ερμηνεύει ορθόδοξα και με αγιογραφικά επιχειρήματα να αποστομώνει έτσι τους πολλούς αιρετικούς.

Όμως η μόρφωσή του είχε και μια άλλη καταπληκτική ευρύτητα. Ήταν μελετητής των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, Πυθαγόρα, Πλάτωνα, Αριστοτέλη κ.ά. Μέσα στα κείμενά του μας παραθέτει πληροφορίες για τη ζωή, την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα πολλών αρχαίων λαών. Ακόμη θαυμάζομε πως ο Άγιος γνώριζε για τις ιδιότητες των δένδρων, των φυτών, των λουλουδιών. Επίσης ήξερε ο Άγιος για τη συμπεριφορά των ζώων. Και αυτό που πιο πολύ μας καταπλήσσει είναι οι πολλές γνώσεις του για τον κόσμο της θάλασσας, για τον ορυκτό πλούτο της γης, για τις γεωγραφικές ζώνες του πλανήτη μας. Όλα όμως αυτά δεν στάθηκαν πειρασμός και σκάνδαλο για τον Άγιο, όπως συνέβηκε με πολλούς αιρετικούς. Αντίθετα τα χρησιμοποιούσε ως εργαλείο, για τη δόξα του Θεού και την υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστης, της οποίας ήταν ακραίος πρωταθλητής.

Ο άγιος Ιερώνυμος, ένας σύγχρονός του Άγιος, ο οποίο τον γνώριζε προσωπικά, μας πληροφορεί ότι ο άγιος Επιφάνιος μιλούσε πέντε γλώσσες: Ελληνικά, Εβραϊκά, Λατινικά, Κοπτικά, Συριακά.

Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Παλαιστίνη. Γεννήθηκε το 310 μ.Χ. Από μικρός φαίνεται να ορφάνεψε. Η πρόνοια του Θεού όμως τον βοήθησε να γνωρίσει τον Χριστό και να βαπτισθεί.

Νέος ταξιδεύει στην Αλεξάνδρεια. Ήθελε φαίνεται να γνωρίσει τους μεγάλους ασκητές της Αιγύπτου και προπαντός να έλθει σε επικοινωνία με τον τότε γίγαντα της Ορθοδοξίας Μέγα Αθανάσιο. Οι εμπειρίες του στην Αίγυπτο στάθηκαν καθοριστικές. Ποτέ του δεν λησμόνησε τον Μέγα Αθανάσιο, γι' αυτό και πολλές φορές μέσα στα έργα του τον αναφέρει με θαυμασμό και παραπέμπει στις διδαχές του.

Αλλά στην Αίγυπτο γνώρισε και τους μεγάλους μοναχούς και εραστές της ασκητικής ζωής. Γι' αυτό και γυρίζοντας πίσω στην Παλαιστίνη, με τη βοήθεια του Θεού, ιδρύει ο ίδιος Μοναστήρι, το «Παλαιόν», όπως το ονόμασε, στο οποίο διετέλεσε και ηγούμενός του για 30 χρόνια. Την αγάπη του για τον Μοναχισμό τη διατήρησε μέχρι τέλους της ζωής του. Γι' αυτό και ερχόμενος στην Κύπρο συστηματοποιεί και ενισχύει τον Κοινοβιακό Μοναχισμό. Ο ίδιος, βέβαια, ζούσε πολύ ασκητικά.

Όμως, κάτι άλλο στάθηκε ως πόνος μεγάλος του Αγίου από την εμπειρία του στην Αλεξάνδρεια. Άκουσε και γνώρισε εκεί για τις μεγάλες αιρέσεις. Και πρώτα για την αίρεση του σατανοκίνητου Αρείου, ο οποίος δυστυχώς, ήταν κληρικός της Εκκλησίας της Αλεξανδρείας και δίδασκε, όπως και οι σημερινοί Ιεχωβάδες, ότι ο Χριστός είναι κτίσμα και όχι Θεός. Φαίνεται μάλιστα να συζήτησε και μαζί του. Επίσης έμαθε και για τις αιρέσεις των Γνωστικών. Οι Γνωστικοί ήταν πολύ επικίνδυνοι αιρετικοί. Ανακάτευαν τα χριστιανικά δόγματα με τις ελληνικές φιλοσοφίες και τις εθνικές ασχημοσύνες. Και έτσι παρέσυραν πολλούς. Μάλιστα, αναφέρεται στον βίο του ότι προσπάθησαν αυτοί οι Γνωστικοί κάποια φορά να παρασύρουν στις αιρέσεις και στις αισχρές πράξεις τους και τον Άγιο. Αλλά αυτός, παρά το νεαρό της ηλικίας του, στάθηκε ακλόνητος βράχος πίστεως και ηθικής. Και όχι μόνο δεν παρασύρθηκε αλλά, φαίνεται, πως από τότε έβαλε ως στόχο του να γίνει σφοδρός πολέμιος των αιρετικών και των Γνωστικών.

Και με τη δύναμη του Τριαδικού Θεού τα κατάφερε. Αργότερα, όταν ήλθε στην Κύπρο μας έγραψε και ευτυχώς διασώζονται δύο περισπούδαστα έργα του. Το ένα λέγεται «Αγκυρωτός», που σημαίνει πως όσοι το διαβάζουν στηρίζονται πάνω στην άγκυρα της διδασκαλίας του, που είναι η πίστη της Εκκλησίας μας και παραμένουν σταθεροί και δεν φοβούνται τις απειλές και τις φουρτούνες των αιρέσεων. Και το άλλο ονομάζεται «Πανάριον», όπου μας παρουσιάζει και ανατρέπει συγχρόνως 80 αιρέσεις. «Πανάριον» θα πει, λέγει ο ίδιος ο Άγιος, πανέρι ή κιβώτιο ή αποθήκη φαρμάκων, που σημαίνει πως, αν κάποιον τον προσβάλει οποιαδήποτε αίρεση ή ακόμη και αν τον πληγώσει με το δηλητήριό της, μπορεί να έχει ως εύκαιρο φαρμακείο το έργο του Αγίου και να το χρησιμοποιεί ως αντίδοτο με τα φάρμακα που διαθέτει.

Βέβαια, ο Άγιος δεν πολέμησε τους αιρετικούς μόνο με τα γραπτά του κείμενα. Πολλές φορές ύψωσε το ανάστημά του και συζήτησε μαζί τους. Παρέστη ακόμη ανάγκη να μεταβεί σε αρκετές περιπτώσεις και στο εξωτερικό και να πάρει μέρος σε Συνόδους, όπως στη Β' Οικουμενική το 381, και να υπερασπιστεί την ορθόδοξη πίστη. Πήγε και στην Κωνσταντινούπολη, έφθασε και μέχρι τη Ρώμη.

Αλλά και η φήμη του ως Αγίου ξεπέρασε τα μικρά όρια της Κύπρου. Ενόσω ζούσε θαυματουργούσε. Θεράπευε τους χωλούς, τους κωφούς και προπαντός τους καρκινοπαθείς. Όταν πήγαινε σε μια ενορία ή σε ένα χωριό, για να λειτουργήσει, δεν τον άφηναν να φύγει. Μετά τη Λειτουργία το πλήθος του κόσμου που μαζευόταν δεν έφευγε, αλλά έμενε, για να τον ακούσουν να τους διδάσκει και να θεραπεύει τους ασθενείς τους. Κι όταν έφθανε η νύκτα, τον κρατούσαν από τα πόδια και τον παρακαλούσαν να μη φύγει. «Μείνε ακόμη λίγο μαζί μας, Πατέρα», του έλεγαν!

Τόση ήταν η αγάπη του κόσμου και η εμπιστοσύνη που έτρεφαν στο πρόσωπό του, ώστε, σε θέματα πίστεως έλεγαν: «Αφού αυτό το λέει ο Επιφάνιος, τότε αυτό είναι το ορθό»!

Εντύπωση μας κάνει πως ενώ πολλούς άλλους σύγχρονούς του Πατέρες οι αιρετικοί αυτοκράτορες τους κατεδίωξαν ή τους εξόρισαν, όπως τον Μ. Αθανάσιο, τον Μ. Βασίλειο, όμως τον Άγιο Επιφάνιο κανένας δεν τόλμησε να τον πολεμήσει, γιατί είχε ακαταμάχητη ασπίδα την αγάπη του λαού του. Στα χρόνια της Αρχιερατείας του η Εκκλησία της Κύπρου γνώρισε μέρες πνευματικής δόξας. Ο ίδιος ο Άγιος περιήλθε όλη την Κύπρο και με τη δύναμη της άγιας προσωπικότητάς του κατόρθωσε ώστε να μη μείνει ούτε ένας ειδωλολάτρης, αλλ' ούτε και ένας αιρετικός στο νησί.

Η φήμη του ως μεγάλου Αγίου και Πατέρα της Εκκλησίας μας φαίνεται και από το γεγονός ότι η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος τον ονομάζει Πατέρα και Διδάσκαλο της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας.

Οι μαθητές του μετά τον θάνατό του που συνέβηκε το 403 μ.Χ. έκτισαν στη Σαλαμίνα μεγαλοπρεπέστατο ναό (επτάκλιτη βασιλική) στο όνομά του. Η μνήμη του εορτάζεται στις 12 Μαΐου. [...]

* Σημείωση: Κωνσταντία ήταν το βυζαντινό όνομα της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνας της Κύπρου, η οποία βρίσκεται σήμερα στην περιοχή της κατεχόμενης Αμμοχώστου.